1 maart 2010

Bescherming van klokkenluidende ambtenaren

Door Gilyan Parker

Betrouwbaarheid en integriteit staan bij de overheid hoog in het vaandel.

Misstanden moeten worden voorkomen. Als een ambtenaar een misstand ziet, kan hij deze melden bij de overheidsorganisatie. Als een ambtenaar weet heeft van een ambtsmisdrijf is hij vaak zelfs verplicht daarvan melding te maken, zij het dan bij de politie. Deze weblog gaat in op misstanden binnen de overheid en de regels die gelden bij het door een ambtenaar doen van een melding daarvan (“klokkenluiden”).

Nieuwe klokkenluidersregeling

Onder meer de Ambtenarenwet (art. 125quinquies) bepaalt dat de overheid procedureregels moet vaststellen voor het door een ambtenaar melden van een misstand en hoe de overheidsorganisatie daarmee om moet gaan. Die procedureregels zijn sinds 1 januari 2010 gewijzigd. Er is namelijk een nieuwe klokkenluidersregeling: het “Besluit melden vermoeden van misstand bij Rijk en Politie”(Stb. 2009, 572). Deze regeling geldt voor ambtenaren bij het Rijk en de politie en de daarbij behorende uitvoerende diensten en agentschappen. Gemeenten, provincies en waterschappen hebben eigen, maar wel met dit besluit overeenkomende, klokkenluidersregelingen. Voor gewone werknemers geldt er geen wettelijke klokkenluidersregeling. Wel kennen sommige bedrijven of CAO’s een klokkenluidersregeling of integriteitscode.

Melding misstand

Een ambtenaar en ook een ex-ambtenaar kan – binnen twee jaar – bij zijn leidinggevende een melding doen van een misstand binnen de overheidsorganisatie. Een misstand is een schending van wettelijke regels, gevaar voor de gezondheid, de veiligheid of het milieu. Ook kan bij een misstand worden gedacht aan een situatie waarbij het goed functioneren en de integriteit van de organisatie in gevaar is zoals bij fraude of het bewust achterhouden van belangrijke informatie. Het vermoeden van een misstand moet de ambtenaar baseren op redelijke gronden en eigen waarneming en mag dus niet gebaseerd zijn op “verhalen van horen zeggen”. De klokkenluidersregeling is niet bedoeld voor de ambtenaar die het niet eens is met politieke beleidskeuzes of wetten van het bevoegd gezag, of met rechtspositionele besluiten die ten aanzien van hem worden genomen. Daarvoor kan de ambtenaar gebruik maken van de mogelijkheden die de Algemene wet bestuursrecht (Awb) of het rechtspositiereglement biedt.

Interne en externe melding

De ambtenaar moet de melding primair intern doen, dus bij de direct leidinggevende van de eigen organisatie. Ook kan de ambtenaar de melding intern doen bij de vertrouwenspersoon integriteit (VPI). De bedoeling is dat de identiteit van de melder niet bekend wordt gemaakt. De organisatie onderzoekt vervolgens de vermoede misstand en heeft de gelegenheid orde op zaken te stellen. Binnen 12 weken moet het bevoegd gezag de klokkenluider hierover informeren.

De ambtenaar kan als alternatief extern een melding doen, namelijk bij de Commissie Integriteit Overheid (CIO). Als de ambtenaar het idee heeft dat hij intern niet veilig een melding kan doen of als juist de direct leidinggevende onderwerp van de misstand is, kan er aanleiding zijn direct te melden bij de CIO. Ook kan de ambtenaar de CIO inschakelen als hij het niet eens is met de manier waarop het bevoegd gezag in eerste instantie het onderzoek naar de melding heeft gedaan. Een anonieme melding is niet mogelijk.

Geen benadeling ambtenaar

Het bevoegd gezag mag geen besluit met nadelige rechtspositionele gevolgen treffen tegen de ambtenaar die een misstand meldt. Ook moet het bevoegd gezag de klokkenluidende ambtenaar tegenover eventuele onheuse bejegening door collega’s beschermen. Als het bevoegd gezag toch rechtspositionele maatregelen neemt tegen de klokkenluider dan heeft de klokkenluider recht op financiële tegemoetkoming voor het voeren van een procedure tegen die besluiten. De ambtenaar verzoekt het bevoegd gezag dan zijn juridische kosten voor de bezwaar- en eventuele beroepsprocedure te vergoeden. De klokkenluidersregeling kent hiervoor vaste bedragen. Als achteraf blijkt dat het bevoegd gezag ten onrechte maatregelen tegen een klokkenluider heeft genomen dan kan de vergoeding voor de ambtenaar oplopen tot € 5.000,-.

Heeft u als ambtenaar of als overheidsorganisatie vragen over integriteit of over deze klokkenluidersregelingen, neemt u dan contact op met mij.

Gilyan Parker