11 januari 2011

Strafrechtelijke vervolging bij bedrijfsongevallen

Door Gilyan Parker

Werknemers hebben recht op een veilige en gezonde werkplek. Dit is verankerd in de Arbeidsomstandighedenwet (Arbowet).

Verantwoordelijkheid werkgever

De verantwoordelijkheid voor de uitvoering ligt primair bij de werkgever die moet zorgen dat de wet wordt nageleefd. Bij niet naleving van deze ‘zorgplicht’ volgt sanctionering met een administratieve boete, terwijl het strafrecht is gereserveerd voor de zwaarste feiten. De laatste jaren wordt er steeds meer strafrechtelijk gehandhaafd. De gevolgen bij een strafrechtelijke vervolging kunnen aanzienlijk zijn: een hoge geldboete of zelfs een gevangenisstraf voor de feitelijke leidinggevende. Zo werd enkele weken geleden nog een werkgever veroordeeld tot een boete van € 10.000,- toen, na een arbeidsgeval, bleek dat er slechts een mondelinge veiligheidsinstructie was gegeven. Waar moet je als werkgever alert op zijn als het gaat om arbeidsomstandigheden? Een korte bespreking over de zorgplicht van werkgevers en de mogelijke strafrechtelijke gevolgen bij schending van de Arbowet.

De Arbeidsinspectie

De handhaving van de Arbowet is opgedragen aan de Arbeidsinspectie. De Arbeidsinspectie is een dienst van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Preventief toezicht wordt gerealiseerd door het bezoeken van bedrijven om de arbeidsomstandigheden te inspecteren. Een deel van de branches wordt steekproefsgewijs geïnspecteerd terwijl een ander deel van de branches relatief meer wordt bezocht. Dit zijn de branches waar in het algemeen vaker de Arbowet wordt geschonden. Daarnaast onderzoekt de Arbeidsinspectie ongevallen met een ernstige afloop die de werkgever verplicht is te melden.

Administratieve boete

Het in strijd handelen met de Arbowet kan een beboetbaar feit opleveren. Het niet in acht nemen van globale regels zal doorgaans eerst tot een eis tot nakoming leiden. Herhaling van een overtreding of in strijd handelen met meer strikte regels ter bescherming van veiligheid en gezondheid kunnen wel direct door een administratieve boete gevolgd worden. De wet kent twee boetecategorieën, te weten de eerste categorie met een maximum van € 9.000,- en de tweede categorie met een maximum van € 22.500,-.

Strafrechtelijke handhaving

Ernstige inbreuken op de Arbowet worden strafrechtelijk gehandhaafd. Dit betekent dat bij overtreding van de Arbowet direct door opsporingsambtenaren proces-verbaal wordt opgemaakt. Vaak zal de rechtspersoon als verdachte worden aangemerkt in het strafproces. Desalniettemin is het ook mogelijk om de feitelijke leidinggevende en/of bestuurder voor het feit strafbaar te stellen en deze persoon strafrechtelijk te vervolgen. In de wet op de economische delicten (WED) wordt aangeduid welke bepalingen op grond van de Arbowet onder het strafrecht vallen en waarvoor het opleggen van een administratieve boete niet (meer) aan de orde is. Het gaat om situaties waarin gewerkt wordt met gevaarlijke stoffen, voor ongevallen waarbij derden zijn betrokken, voor gevallen van herhaalde recidive en voor situaties waarin een bevel tot stillegging van de arbeid genegeerd wordt. Daarnaast is het strafrecht van toepassing op de situatie waarin een werkgever handelingen heeft verricht en/of nagelaten in strijd met de Arbowet waardoor naar hij ‘wist of redelijkerwijs moest weten’, levensgevaar en/of ernstige schade aan de gezondheid van één of meer werknemers kan ontstaan of te verwachten is (artikel 32 Arbowet)

Artikel 32 Arbowet

Het overtreden van het hierboven beschreven ‘kapstok’ artikel 32 van de Arbowet hoeft voor vervolging niet altijd opzettelijk te gebeuren. Zoals de bepaling laat zien, is het voldoende als aangetoond wordt dat de werkgever ‘redelijkerwijs moest weten’ dat levensgevaar of ernstig gevaar voor werknemers kon ontstaan of zelfs te verwachten was. Het ‘redelijkerwijs moeten weten’ kan bewezen worden aan de hand van ervaring, opgedane kennis, professionaliteit of uit eerdere waarschuwingen van personeel, derden of de Arbeidsinspectie zelf.

Eerdere waarschuwing

Dit komt duidelijk naar voren in de eerdergenoemde recente uitspraak van de economische politierechter te Zutphen.  In deze zaak ging het om een arbeidsongeval waarbij twee asbestsaneerders door een asbesthoudend golfplatendak zakten en circa vier meter naar beneden vielen waarbij één werknemer blijvend letsel opliep. De economische politierechter oordeelde dat de werkgever tekort was geschoten in zijn verplichting voor de veiligheid van zijn werknemers zorg te dragen en veroordeelde de werkgever tot een geldboete van € 10.000,-. In het ter hand gestelde werkplan was niet beschreven op welke wijze de werknemers de niet draagkrachtige asbesthoudende platen van het dak dienden te verwijderen. Daarbovenop speelde in deze zaak een rol dat de Arbeidsinspectie een paar weken daarvoor een aantal werkzaamheden had stilgelegd bij deze onderneming, nu het werkplan voor wat betreft het nemen van maatregelen ter voorkoming van valgevaar onvolledig was. Dat er kort voor aanvang van de werkzaamheden door de werkgever een mondelinge toelichting op de veiligheidsinstructies was gegeven, deed volgens de economische politierechter niets aan de zaak af. Op het gebied van veiligheid is het geven van slechts een mondelinge instructie niet voldoende. De werkgever had een volledig schriftelijk werkplan voorhanden moeten hebben.

Eigen verantwoordelijkheid werkgever

Dat de economische politierechter kritisch is wat betreft veiligheidsmaatregelen genomen door een werkgever werd een jaar daarvoor ook al duidelijk in een zaak waarin een werknemer om het leven kwam door omvallende wandbekisting.  Door de verdediging werd in deze zaak aangevoerd dat het slachtoffer er zelf bewust voor had gekozen om bepaalde veiligheidsmaatregelen niet te volgen. Bovendien was het slachtoffer ervaren en wist hij hoe  de veiligheidsmiddelen toegepast hadden moeten worden. De economische politierechter te Zutphen was echter onverzoenlijk en oordeelde dat het slachtoffer, hoewel hij ervaren was, op de dag van het ongeluk nogmaals schriftelijk geïnstrueerd had moeten worden. Dat een werknemer er bewust voor kiest geen veiligheidsmiddelen te gebruiken, ontslaat een werkgever niet van zijn zorgplicht. Zodoende werd ook deze werkgever veroordeeld tot het betalen van een boete van €10.000,-. Er zijn desalniettemin ook grenzen aan de verantwoordelijkheid van de werkgever. In een zaak waar een werknemer om het leven kwam door een omvallende torenkraan, oordeelde de economische politierechter te ‘s-Hertogenbosch dat niet bewezen kon worden dat de werkgever wist of redelijkerwijs moest weten dat zij haar werknemers aan ernstig gevaar blootstelde door de torenkraan op te laten bouwen op een te klein fundament. Er volgde een vrijspraak.

Strafrechtelijke boete

Indien een werkgever schuldig wordt bevonden onder artikel 32 van de Arbowet dan eist het Openbaar Ministerie een boete die tenminste tweemaal zo hoog is als het boetebedrag dat kan worden opgelegd binnen het bestuursrecht.  De maximale straf die volgens de WED voor deze delicten kan worden opgelegd is een gevangenisstraf van ten hoogte twee jaren en een boete van de vierde categorie (maximaal € 19.000,-).  Uit een uitspraak van de economische politierechter te Groningen blijkt echter dat de rechter ook een boete kan opleggen tot ten hoogste het bedrag van de ‘naast hogere categorie’, aldus de vijfde categorie (maximaal € 76.000,-).  In deze zaak, waarin een werknemer door een gasexplosie om het leven kwam, oordeelde de rechter dat een geldboete van de toepasselijke vierde categorie geen passende bestraffing was gezien de gevolgen die het ongeval had voor slachtoffers en nabestaanden. Om die reden legde de rechter een boete op van de vijfde categorie, te weten € 45.000,-.

Conclusie

Een werkgever is en blijft verantwoordelijk voor naleving van de Arbowet en dient kritisch te blijven als het gaat om een veilige en gezonde werkplek voor werknemers. Zoals de jurisprudentie laat zien kan een werkgever niet te veel vertrouwen op ervaring van werknemers en is een mondelinge instructie op de veiligheidsmaatregelen niet voldoende. Zelfs al kiest een werknemer er bewust voor veiligheidsmiddelen niet in acht te nemen, de kern is dat een werkgever zijn eigen verantwoordelijkheid hierin houdt, helemaal wanneer er al een keer gewaarschuwd is door de Arbeidsinspectie. Daarom, wanneer het gaat om waarborgen van veiligheid, wees alert!

Gilyan Parker