25 januari 2015
“Goede kunstenaars kopiëren, grote kunstenaars stelen”, zo luidt een bekende uitspraak van Steve Jobs. Hij haastte zich daaraan toe te voegen dat dit eigenlijk een citaat van Picasso was.
De rechtbank Antwerpen kwam deze week tot het oordeel dat de gerenommeerde Belgische schilder Luc Tuymans zich schuldig heeft gemaakt aan plagiaat. Het schilderij dat hij maakte van de politicus Jean-Marie Dedecker onder de titel ‘A belgian politician’ is een reproductie van een persfoto van Katrijn Van Giel, en haar toestemming daarvoor ontbrak. Met Tuymans spreken velen hun zorg uit over de uitspraak. Vele hedendaagse kunstenaars gebruiken immers bestaande beelden als bron of model voor hun kunstwerken. Vermaarde kunstenaars als Marlène Dumas en Richard Prince nemen vaak foto’s als uitgangspunt voor hun werk. Zullen zij zich straks ook voor een rechter moeten verantwoorden?
Creatieve uitingen worden beschermd door het auteursrecht. Het auteursrecht ziet overigens niet alleen op kunst zoals schilderijen, beelden, tekeningen en muziek, maar is bijvoorbeeld ook van toepassing op uitingen als software, literatuur of content van een website. Vereist is wel dat het gaat om een concreet en fysiek werk. Een gedachte of idee wordt dus, zolang niet uitgewerkt, niet beschermd door het auteursrecht. Zonder toestemming van de maker mag het werk in beginsel niet door anderen openbaar worden gemaakt of verveelvoudigd.
Een beperking op het auteursrecht wordt gesteld ingeval sprake is van een ‘parodie’. In een recente uitspraak heeft het Hof van Justitie bepaald dat van een parodie sprake is wanneer het gaat om een nabootsing van een werk met tegelijkertijd duidelijke verschillen en dat bovendien sprake moet zijn van humor of spot. Die humor of spot hoeft echter niet gerelateerd te zijn aan het nagebootste werk of de maker daarvan.
Tuymans stelt zich op het standpunt dat in zijn geval de leer omtrent parodie van toepassing is. Hij kent zijn schilderij een geheel andere waarde toe dan de foto. Hij wijst daarbij op het formaat, het gebruikte materiaal, maar ook het karakter van het beeld. Zijn werk zou namelijk dreigend en huiveringwekkend zijn, bovendien symbool staan voor het populisme. Het schilderij is daarmee een spottend commentaar op de Belgische politiek. De rechter is echter van mening dat het schilderij van Tuymans niets verandert aan het oorspronkelijke en originele werk en honoreert zijn verweer niet. Tuymans gaat overigens in beroep tegen de uitspraak. Volgens hem wordt een hele tak van hedendaagse kunst op deze manier verboden. Tot op zekere hoogte deel ik zijn zorgen. Zal een rechter straks beslissen of net genoeg verschil is aangebracht of sprake is van plagiaat? Vanwege een gebrek aan aanknopingspunten in de jurisprudentie lijkt die beslissing erg afhankelijk van de persoonlijke smaak van de rechter.
