26 maart 2024
Veel arbeidsrechtelijke regels komen uit Europa. Voor de toepassing en afdwingbaarheid daarvan, moeten werkgevers en werknemers dus óók kijken naar ‘Europa'.
En dan met name naar de EU rechtspraak van het Hof in Luxemburg, de hoogste rechter in de EU. Op 20 februari 2024 deed het HvJEU een voor werknemers en werkgevers zeer belangrijke uitspraak in een Poolse zaak, die in dit artikel centraal staat én belangrijk is voor de praktijk in Nederland.
Arbeidsjuristen realiseren zich dat veel Nederlands (arbeids)recht uit Europa komt. Denk hierbij bijvoorbeeld aan regels over overgang van onderneming, discriminatie van werknemers, , de klokkenluidersregeling, regels over collectief ontslag, vakantiedagen en arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd. Over dit laatste ging de Poolse arbeidszaak. Voor werknemers wordt het makkelijker om met een direct beroep op EU-recht een arbeidsrechtelijke claim bij een werkgever neer te leggen. Mogelijkheden dus voor werknemers én oppassen geblazen voor werkgevers. Wat speelt hier?
De zaak gaat over het einde van een tijdelijke arbeidsovereenkomst onder Pools recht. Maar daarbij kan de genoemde EU richtlijn en Raamovereenkomst over – het beperken van het aantal – tijdelijke arbeidsovereenkomsten wel een rol spelen. Voor Nederland geldt dat er voor beëindiging van een tijdelijke arbeidsovereenkomst altijd al een geldige reden moet zijn: immers tussentijdse opzegging vereist voorafgaande toestemming van UWV of kantonrechter en dan is een ontslagreden nodig. Bij aanzegging van het einde, het niet-verlengen, van een tijdelijke arbeidsovereenkomst en het opzeggen in de proeftijd blijft gelden dat het noemen van een reden niet nodig is.
Maar de uitspraak gaat verder!
Eerst kort wat achtergrond. In beginsel kunnen particulieren onderling geen direct beroep doen op een EU richtlijn. Dat is staande rechtspraak, maar dat begint steeds meer te knellen. Helemaal sinds het EU Handvest van Grondrechten steeds meer wél tussen particulieren kan worden ingeroepen.
Het Hof overweegt namelijk dat als er een procedure is tussen twee particulieren, werkgever en werknemer én denk ook aan pensioenuitvoerder en deelnemer, een rechter bij schending van EU-recht door de werkgever (of pensioenuitvoerder), het nationale recht buiten toepassing moet laten. En wel via een direct beroep door de werknemer, pensioendeelnemer, op artikel 47 van het EU-Handvest. Dat artikel garandeert een effectief rechtsmiddel voor iedereen die vindt dat de nationale overheid óf dus een private organisatie zijn – op het EU-recht gebaseerde – rechten schendt. Artikel 47 EU Handvest is bijna gelijkluidend aan artikel 6 EVRM. Maar het Handvest kan dus ook tussen particulieren onderling worden ingeroepen, het EVRM in beginsel niet. Een zeer belangrijk verschil.
De uitspraak betekent een uitbreiding van de mogelijkheid voor burgers om tegen private partijen een direct beroep te doen op met EU-recht strijdige nationale wetten .
Het komt geregeld voor dat nationale wetten in strijd zijn met EU-recht en EU-richtlijnen. Denk maar eens aan de Nederlandse regels over het recht op loon over vakantiedagen of het niet kunnen vervallen van wettelijke vakantiedagen (onder EU-recht, terwijl de Nederlandse wetgever daarvan afwijkt).
Het vonnis knoopt voor het eerst de fundamentele rechtsbescherming uit het EU Handvest aan de directe werking van EU richtlijnen. Dat mag opzienbarend genoemd worden.
Dat biedt kansen voor werknemers, pensioendeelnemers en gepensioneerden. Voor werkgevers betekent dit dan weer onzekerheid. Want zij volgen in principe de Nederlandse wet, maar zullen – voor zover die Nederlandse wet een Europese bron heeft (zie voorbeelden boven) – dus stil moeten gaan staan bij de vraag of die Nederlandse wet wel voldoet aan het EU-recht.
Daar waar werknemers het eerder moesten hebben van de nogal omslachtige weg van het aansprakelijk stellen van de Nederlandse Staat voor het onjuist implementeren van EU-regels in de Nederlandse wet, biedt dit arrest nieuwe mogelijkheden voor werknemers/gepensioneerden om de private werkgever/pensioenuitvoerder aan te spreken.
Dit artikel is geschreven in samenwerking met Professor Hans van Meerten. Heeft u vragen over arbeidsrecht naar aanleiding van dit artikel? Neem dan gerust contact op met mij of Hans van Meerten.
